મહિલાઓ તરફ પૂર્વગ્રહ આજે પણ યથાવત્

દર વર્ષની માફક આ વખતે પણ આઠમી માર્ચે વિશ્વભરમાં મહિલા દિનની ઉજવણી થઈ છે. પુરુષ અને સ્ત્રી એક ડાળના પંખી અને પૂરક છે છતાં અસમાનતાની ખાઈ પૂરવા તરફ પ્રગતિ થઈ રહી છે ત્યારે લગભગ ૯૦ ટકા લોકોની માનસિકતા બદલાઈ નથી. મહિલા દિન નિમિત્તે જ વર્તમાન વિશ્વમાં મહિલાઓને કેવી રીતે નિહાળવામાં આવે છે તે વિશે યુનાઈટેડ નેશન્સ દ્વારા વૈશ્વિક સર્વેક્ષણ કરાયું છે. વિશ્વની ૮૦ ટકાથી વધુ વસ્તી સાથેના ૭૫ દેશના ડેટાના વિશ્લેષણથી તૈયાર પ્રથમ જેન્ડર સોશિયલ નોર્મ ઈન્ડેક્સ કહે છે કે ૧૦માંથી નવ લોકો હજુ પણ મહિલાઓને પૂર્વગ્રહ કે ભેદભાવ સાથે નિહાળે છે.
આ પુરુષપ્રધાન સમાજમાં મહિલાઓ પુરુષ સમોવડી થઈ રહી છે અથવા તેમ થવાનો આગ્રહ ધરાવે છે ત્યારે ૯૧ ટકા પુરુષ અને ૮૬ ટકા સ્ત્રીઓ પણ રાજકારણ, ઈકોનોમિક્સ, શિક્ષણ, હિંસા અથવા પ્રજનન અધિકારોના મુદ્દે ઓછામાં ઓછો એક સ્ત્રીવિરોધી પૂર્વગ્રહ ધરાવે છે. તેઓ માને છે કે રાજકીય નેતૃત્વ હોય કે વેપારવણજ - આ ક્ષેત્રોમાં સ્ત્રીઓનું ખાસ કામ નથી. GSN ઈન્ડેક્સ અનુસાર લગભગ અડધા લોકો માને છે કે પુરુષો શ્રેષ્ઠ રાજકીય નેતાઓ હોય છે તેમજ ૪૦ ટકાથી વધુ લોકો માને છે કે પુરુષો સારા બિઝનેસ એક્ઝિક્યુટિવ્ઝ બની શકે છે. યુએન રિપોર્ટની ચોંકાવનારી બાબત તો એ રહી છે કે લગભગ ૩૩ ટકા પુરુષો અને સ્ત્રીએ પતિ તેની પત્નીને માર મારી શકે તેને સ્વીકાર્ય ગણાવ્યું હતું.
મહિલાવિકાસ સંદર્ભે ઘણી વાતો થાય છે પણ આ હકીકત છે કે સ્ત્રીઓ પ્રત્યે ભેદભાવમાં ઘટાડો થયો નથી. વિજ્ઞાન હોય કે ટેકનોલોજી, મેનેજમેન્ટ કે કોર્પોરેટ વિશ્વ, રમતગમત, લગભગ દરેક ક્ષેત્રમાં સ્ત્રીઓ પાછળ હોય તેમ રહ્યું નથી, સ્ત્રીઓ અવકાશી ઉડાન પણ ભરે છે. આમ છતાં, હજુ કશું ખૂટે છે. વિશ્વના માત્ર છ દેશ - એંડેરા, ઓસ્ટ્રેલિયા, નેધરલેન્ડ્ઝ, ન્યૂ ઝીલેન્ડ, નોર્વે અને સ્વીડનમાં ૫૦ ટકાથી વધુ લોકો સ્ત્રીઓ પ્રત્યે પૂર્વગ્રહ કે ભેદભાવની દૃષ્ટિએ નિહાળતા ન હોવાનું કહેવાય છે. આમ છતાં, ભારત, સાઉથ આફ્રિકા, રૂઆન્ડા, બ્રાઝિલ અને સ્વીડનમાં પણ સ્ત્રીઓ પ્રત્યે ઓછામાં ઓછો એક ભેદભાવ હોવાનું તારણો કહે છે. યુકે અને યુએસમાં ૫૦ ટકાથી વધુ લોકો એક પૂર્વગ્રહ ધરાવે જ છે.
‘યત્ર નાર્યસ્તુ પૂજ્યન્તે રમન્તા તત્ર દેવતાઃ’ના સૂત્રોચ્ચાર થાય છે તેની કાળી બાજુ જોવામાં આવે તો ઘરેલુ હિંસાચાર ઘટ્યો નથી. સ્ત્રીઓની મારપીટને પુરુષોનો વિશેષાધિકાર માનવામાં આવે છે. છોકરીઓમાં શિક્ષણ-અભ્યાસ વધ્યાં છે. નોકરી કરવાનું વલણ અને ચલણ વધ્યાં છે પરંતુ, નોકરીઓમાં મહિલાઓને ઓછું વેતન ચૂકવાય છે અને તેઓ સીનિયર પોઝિશન્સ પર પહોંચે તેવી શક્યતા ઓછી હોય છે. પુરુષોની તુલનાએ સ્ત્રીઓ વધારે કલાક કામ કરે છે. જો તેમને ગૃહકાર્ય માટે વેતન અપાતું હોત તો ચોક્કસ તેમનું વેતન પુરુષો કરતાં વધી જાય.
બીજી તરફ, યુએન દ્વારા ૨૦૩૦ સુધીમાં લૈંગિક સમાનતા હાંસલ કરવાનું લક્ષ્ય રખાયું છે પરંતુ, આ લક્ષ્ય પાર પાડી શકાશે નહિ કારણ કે ૨.૧ બિલિયન સ્ત્રીઓ અને છોકરીઓ વસે છે તેવા વિશ્વના યુએસ સહિતના ૬૭ દેશ ચાવીરૂપ સમાનતા લક્ષ્ય હાંસલ કરી નહિ શકે. આ સંદર્ભે જ યુનાઈટેડ નેશન્સ ડેવલપમેન્ટ પ્રોગ્રામ (UNDP) દ્વારા સ્ત્રીઓ પ્રત્યે પૂર્વગ્રહ ઘટાડે તેવા કાયદા અને નીતિઓ ઘડવા સરકારોને હાકલ કરાઈ છે. જોકે, આ માટે ‘આદમ અને ઈવ’ બંનેની માનસિકતા બદલાય તે આવશ્યક છે.