ગુનેગાર

રાતભર ધોધમાર વરસ્યા પછી વરસાદે હજુ હમણાં જ પોરો ખાધો હતો. બત્તી બંધ કર્યાં પછી પંખાનાં પાંખિયાં ધીમે ધીમે ચકરાવો લેતાં બંધ થાય છે, એમ મૂશળધાર વરસેલો વરસાદ ધીમે ધીમે બંધ થઇ રહ્યો હતો. વરસવાની ગતિ ધીમી થઇ ગઈ હતી, પણ ધીમી ધારે ઝરમર ઝરમર વરસાદ હજુ પણ વરસી રહ્યો હતો. છતાં હૂંફાળા તડકાએ પણ હાજરી પુરાવી જ દીધી. સૂર્ય સંતાકૂકડી રમતો હોય એમ ક્યારેક વાદળમાંથી ડોકું કાઢે, તો ક્યારેક વાદળ પાછળ સંતાઈ જાય. કૂણો તડકો, વાતાવરણમાં પ્રસરેલી ઠંડક અને ઝરમર વરસાદ, એમ એકસાથે ઉનાળો, શિયાળો અને ચોમાસું એ ત્રણ ઋતુ હાથતાળી રમતી હતી જાણે!
ખુશનુમા અને આહલાદક હવામાન હતું. એલાર્મના કૂકડે છ વાગ્યાની બાંગ પોકારી. કરણ બક્ષીએ પથારીમાં પડ્યા પડ્યા પડખું ફેરવ્યું. આળસ મરડી. ઊઠવાનું મન થતું નહોતું. રોજ તો આ સમયે પોતે વ્યાયામ કરતો હોય. થોડી હળવી કસરતો, ચાલવાનું, દોડવાનું. પછી ફટાફટ નાહીધોઈને તૈયાર. એટલી વારમાં મમ્મીએ પૌષ્ટિક પરોઠા, થેપલાં, ઉપમા કે બટાટાપૌંઆનો ગરમાગરમ નાસ્તો ફક્કડ ચા સાથે મેજ પર પીરસી દીધો હોય. માના હાથનો સ્વાદિષ્ટ નાસ્તો ખાઈને કરણ ફરજ બજાવવા નીકળી જાય.
પણ આજે કરણનો મિજાજ મોસમના બદલાયેલા મિજાજની જેવો જ હતો. ફોરાં પડવાનાં પણ બંધ થઇ ગયાં, પણ હજુ અડધો કલાક ઊંઘ ખેંચી નાખું, એમ વિચારીને કૂકડાને બોલતો બંધ કરીને કરણે રજાઈ માથા સુધી ખેંચી લીધી. થોડી વાર થઇ ત્યાં એવું લાગ્યું જાણે મસ્તક પર મુલાયમ, મખમલી પીંછું ફરી રહ્યું છે! કોઈ માથા પર હાથ પસારી રહ્યું હતું! હાથમાંથી નીતરતો સ્નેહ કરણના મસ્તકની વાટે થઈને હૃદય સુધી પહોંચ્યો. ઊંઘમાં જ કરણના હોઠે સ્મિત સળવળ્યું. હૃદયના દોરવાયે દોરવાયેલો એનો હાથ આપોઆપ રજાઈની હૂંફમાંથી બહાર નીકળ્યો અને પેલા વ્હાલભર્યા હાથમાં વાત્સલ્યની હૂંફ ખોળવા લાગ્યો.કરણનું દિમાગ હજુ ઊંઘરેટું હતું, પણ દિલને જાણ થઈ ગઈ કે એ માનો હાથ હતો!
હા, એ કરણનાં મમતાની મૂર્તિસમા મા અરુંધતીબહેનનો મમતાભર્યો હાથ હતો. આમ તો કરણને જગાડવા આવ્યાં હતા, પણ નિરાંતે પોઢતા લાડકવાયા દીકરાને જોઇને એમના હૈયામાં સ્નેહની સરવાણી વહેવા લાગી હતી. દીકરાનો હાથ હાથમાં રાખી બેચાર ઘડી સુધી અરુંધતીબહેન પુત્રના સ્પર્શનું સુખ પામતાં રહ્યાં. પછી એકદમ જ એમણે કરણને ઢંઢોળ્યો: “હવે ઊઠ દીકરા, પછી મોડું થઇ જશે.”કરણ આળસ ખંખેરતો ઊભો થયો અને ઝડપથી તૈયાર થઇ ગયો.
હજુ હમણાં જ અઠ્ઠાવીસમા વર્ષમાં પ્રવેશેલો કરણ ટોલ, ડાર્ક એન્ડ હેન્ડસમ હતો. આકર્ષક અને રૂઆબદાર વ્યક્તિત્વ. વીજળી જેવી ચમકતી કાળી ધારદાર, પાણીદાર આંખો. સિંહ જેવી ચાલ, ચિત્તા જેવી ચપળતા અને બાજ જેવી તીક્ષ્ણ નજર. અરીસા સામે ઊભા રહીને ઘટાદાર વાળ ઓળતા કરણને અરુંધતીબહેન અમીભરી આંખે જોઈ રહ્યાં. કેવો પ્રભાવશાળી લાગતો હતો કરણ પોલીસ યુનિફોર્મમાં. છ ફૂટની ઊંચાઈ, વ્યાયામ થકી સુદ્રઢ, સપ્રમાણ અને કસાયેલો દેહ. વર્ણ બહુ ઊજળો નહીં, બહુ કાળો પણ નહીં. શ્યામરંગી. એમ તો કાનુડો પણ શ્યામ જ હતોને! કામણગારો કરણ નજરાઈ ન જાય એ માટે અરુંધતીબહેને નજરથી જ એના કાન નીચે કાળું ટપકું કરી લીધું. એટલામાં કરણ તૈયાર થઇ ગયો અને ગરમ નાસ્તો કરીને ફરજ બજાવવા નીકળી ગયો.
હજુ તો કરણ પોલીસ સ્ટેશને પહોંચ્યો જ હતો કે ટેલિફોનની ઘંટડી રણકવા લાગી. કરણે સ્ફૂર્તિથી રિસીવર ઉઠાવ્યું: “હેલો, ઇન્સ્પેક્ટર કરણ બક્ષી સ્પીકિંગ!”
“હું નંદરાય નથવાણી, સાહેબ, તમે જલ્દી આવો....” સામો છેડો બોલતાં બોલતાં હાંફતો હતો: “ગઈ કાલે રાત્રે અમારા ઘરમાં એક કરોડ રૂપિયાની ચોરી થઇ ગઈ છે!”
કરણ બક્ષી ફોન મૂકીને ત્વરાથી ઊભો થઇ ગયો. નંદરાયના નંદનવન બંગલાભણી જીપ હંકારી. નંદરાય નથવાણીને મળવાનો મોકો તો કરણને મળ્યો નહોતો, પણ એમના વિશે સાંભળ્યું જરૂર હતું.આગળ વધતી જીપની ગતિની સાથે કરણના મનમાં વિચારપ્રવાસ શરૂ થયો:
ઘેર ઘેર ફરીને પસ્તી ભેગી કરવાના કામથી શરૂ કરીને નંદરાય સફળતાનાં એક પછી એક શિખર ચડતા ગયેલા. એમની મહેનત, લગન, ખંત અને ધગશ રંગ લાવ્યાં. કોક શેઠિયાએ આ ચીંથરે વીંટેલા રત્નનું હીર પારખીને એને પાંખમાં લીધો. પુરુષાર્થમાં પ્રારબ્ધ ભળ્યું. નાણાં વિનાનો નંદુડો નાણે નંદરાય બની ગયો. સંઘર્ષ પૂરો થયો અને સફળતાનો દોર શરૂ થયો. પ્રામાણિકતા અને ગ્રાહકોનો વિશ્વાસ એ જ મુદ્રાલેખ સાથે પસ્તીનો ધંધો શરૂ કર્યો. એમાંથી ધીમે ધીમે વેપારીઓ સાથે ઓળખાણનો આરંભ થયો. સ્ટેશનરીનો ધંધો કર્યો. એમાં પણ સફળતા. પછી તો નંદરાય નથવાણીનો સ્પર્શ મિડાસ ટચ બની ગયો. જ્યાં હાથ નાખે એ સોનું બની જતું!
પંદર વર્ષમાં તો નંદરાય નથવાણી વેપારી આલમનું જાણીતું,પ્રતિષ્ઠિત નામ હતું. એમના નામે ઘણા બધા વેપારધંધા ચાલતા હતા. આંગળીને વેઢે ગણવા બેસીએ તો વેઢાં ખૂટી પડે. યાદી લખવા બેસીએ તો કલાક થાય. આ નંદરાય વેપારી મહામંડળના પ્રમુખ પણ રહી ચૂક્યા હતા. નગરના અતિ ધનાઢ્ય અને શ્રીમંતોમાં એમનું નામ મોખરે હતું. દાનવીર હતા. એમને આંગણેથી કોઈ ખાલી હાથે પાછું ન ફરતું. સામાજિક કાર્યો કરવામાં પણ આગળ પડતા હતા. અનેક ઇનામઅકરામોથી એમને પુરસ્કૃત કરવામાં આવેલા. બીજું કોઈ હોત તો અભિમાનમાં છાકટું બની ગયું હોત, પણ નંદરાય ભગવાનનું માણસ હતા. અત્યારે પંચાવનમા વર્ષે ઈશ્વરના નામનું રટણ કરતાં, માળા ફેરવતાં એટલું જ કહેતા કે, આ તો બધી પ્રભુની કૃપા છે. ધાર્યું આપણું ધૂળ છે, હરિ કરે સો હોય!
“પણ હરિકૃપાથી કે પછી અવકૃપાથી આ નંદરાયનો દીકરો નિરંજન ઉડાઉ બની ગયેલો..” કરણને નંદરાય વિશે માન હતું, પણ એમના દીકરા નિરંજન અંગે સારો અભિપ્રાય નહોતો. એનો વિચારપ્રવાહ ફરી શરૂ થયો:
નિરંજન નાનો હતો ત્યારથી દોમ દોમ સાહ્યબી જોયેલી. રૂપિયાપૈસાનો અભાવ કોને કહેવાય એ એને ખબર જ નહોતી. ગરીબી વિશે સાંભળ્યું જરૂર હતું પણ નરી આંખે નિહાળી નહોતી. અનુભવી તો શું કામ જ હોય? નંદરાય નથવાણીના દીકરા પાસે ફરકવાની હિંમત નહોતી, એટલે દરિદ્રતા દૂર જ રહેતી. પરિણામે નિરંજન છુટ્ટા હાથે પૈસા વેરતો. જેમ ફાવે તેમ ઉડાડતો. નંદરાયને આ ગમતું નહીં. નિરંજન સારી રીતે અભ્યાસ કરીને વેપારધંધા સંભાળી લે એવી ઈચ્છાએ એ પુત્રને ઠપકો આપે કે તરત જ નિરંજનની મા નંદબાળા ઢાલ બનીને સામે ઊભી થઇ જતી. એણે જ નિરંજનને ફટવી મારેલો એમ કહીએ તો ખોટું નહીં. નિરંજન એક રૂપિયો માંગે તો એ સો રૂપિયા આપતી અને સો માંગે તો હજાર. માના વધુ પડતા લાડકોડને પ્રતાપે નિરંજન ફાટીને ધુમાડે ગયેલો. એ ખોટી સોબતે ચડી ગયેલો. જુગાર રમવા સહિતનાં બધા જ પ્રકારના ખોટા ધંધા કરવા લાગેલો. મધપૂડા ફરતે ભમતી મધમાખીઓ જેવા લોફ્રરો મિત્રતાનો મુખવટો ચડાવીને નિરંજન નામના રૂપિયાના આ મધપૂડા ફરતે ભમ્યા કરતા. એના ખોટાં વખાણ કરતા અને બની શકે એટલા રૂપિયા ખંખેરતા.
કરણ બક્ષીએ એવું સાંભળેલું કે પોતે આવડત અને મહેનતથી કમાયેલી સંપત્તિને બેફામ રીતે લૂંટાવી રહેલા નિરંજનને પોતાની જાણ બહાર એક રૂપિયો પણ ન મળે એવી કડક ગોઠવણ નંદરાયે કરી દીધેલી. પણ એથી તો નિરંજન બાપના નામે વેપારીઓ પાસેથી ઉધાર લેતાં થઇ ગયેલો.નંદરાયની શરમે વેપારીઓ ઉછીના રૂપિયા આપતા. નંદરાયને ખબર પડી ત્યારે એમણે અખબારમાં જાહેરખબર આપીને કોઈએ નિરંજન સાથે આર્થિક વ્યવહાર ન કરવો એવું જાહેર કરેલું.
“નંદરાયે આ સારું જ કર્યું.” કરણ બક્ષીએ વિચાર્યું: “બાકી તો આ અઠંગ ખેલાડી જેવા નિરંજને બધું ખેદાનમેદાન કરી દીધું હોત.” એટલામાં નંદનવન બંગલો આવી ગયો અને કરણ બક્ષીની વિચારોની હારમાળા અટકી ગઈ.
નંદરાયનો બે માળનો નંદનવન બંગલો નંદનવન જેવો જ હતો. પૂર્વ અને પશ્ચિમી સ્થાપત્યના સંગમ જેવો. પ્રવેશદ્વારની બંને બાજુની દીવાલે અડીને હરિયાળાં વૃક્ષોની કમાન હતી. આ કમાન વચ્ચેથી અડધો કિલોમીટર જેટલું અંતર કાપીએ એટલે નાનકડો રંગબેરંગી ફૂલોથી શોભતો બગીચો અને બાગની વચ્ચોવચ હોજ દેખાય. હોજમાં ફરતો ફુવારો ગુલાબજળ જેવો છંટકાવ કર્યાં જ કરે. હોજથી અડધા ફર્લાંગ છેટે નંદનવન દેખાય. બંગલાના મુખ્ય દ્વાર પર લક્ષ્મી અને સરસ્વતી સ્વાગતની મુદ્રામાં ખડેપગે હાજર. બંગલાની ચારેકોર આવેલા બાકીના વિસ્તારમાં સુંદર, લીલીછમ લોન શોભતી હતી.
ઇન્સ્પેક્ટર કરણ બક્ષીએ બંગલો અને બંગલાની આસપાસનો વૈભવ ધ્યાનથી જોયો. પછી દેવીઓનું સ્વાગત ઝીલતાં બંગલાના મુખ્ય દ્વારભણી ચાલ્યો. દ્વાર ખુલ્લું જ હતું. બેઠકખંડમાં નંદરાય કરણની પ્રતીક્ષા જ કરી રહ્યા હતા.
“આવો ઇન્સ્પેક્ટર...” નંદરાયે ફિક્કો આવકાર આપ્યો.
“નંદરાય નથવાણીજી, ચોરી ક્યાંથી થઇ છે?” કરણ બક્ષીએ તપાસનો આરંભ એકડે એકથી કર્યો: “મને ઘટના વિશે વિગતવાર કહો.”
“તમે મારી સાથે ઉપરના કમરામાં આવો. હું ત્યાં તમને સારી રીતે સમજાવી શકીશ.” કહીને નંદરાય કરણ બક્ષીને સાથે લઈને ગોળાકાર સીડી ચડવા લાગ્યા. દાદર ચડતાં બોલતા રહ્યા:“નંદબાળા અને નિરંજન ઉપર, ચોરી થઇ એ કક્ષમાં જ છે.” નંદરાયનું વાક્ય પૂરું થયું એવામાં બંને ઉપરના કમરામાં આવી ગયા. દરવાજા પાસે જ માદીકરો ઊભા હતા. નિરંજનને જોઇને કરણના મનમાં માસૂમનો વિરોધી શબ્દ ઊગ્યો. એકદમ ચિંતામાં હોય એમ એ નખ કરડી રહ્યો હતો. એના વાળ પણ વેરવિખેર થઇ ગયા હતા. કરણે એની એ ક્રિયાની નોંધ લીધી. પછી ચારે એક સાથે કમરામાં ગયા. એ નંદરાય અને નંદબાળાનો શયનખંડ હતો. કરણે જોયું કે એ એક ખૂબ વિશાળ ખંડ હતો. ઊંચી છતમાં ઝુમ્મર ટાંગેલું. ફર્શ પર બગલાની પાંખ જેવો પગ ખૂંપી જાય એવો પોચો, મુલાયમ ગાલીચો બિછાવેલો હતો. ખંડની બરાબર મધ્યમાં દીવાલને અઢેલીને રજવાડી પલંગ હતો. પલંગની પાસેના કાચના મેજ પર કાચના અર્ધગોળાકાર પાત્રમાં ફળફળાદિ મૂકેલાં. એનાથી દસેક ફૂટ છેટેએક બાજુની દીવાલે વોલ ટુ વોલ- આખી દીવાલને આવરી લેતાં ત્રણ કબાટ હતા. આજુબાજુના કબાટનાં બારણાં બંધ હતા, પણ એમાંના વચ્ચેનો કબાટ ખુલ્લો હતો. રૂપિયા ખુલ્લા કબાટમાંથી જ ચોરાયેલા.
બીજી બાજુની દીવાલમાં સાડા છ ફૂટ ઊંચી અને દોઢ ફૂટ પહોળી સળિયા વિનાની ખુલ્લી ત્રણ બારી હતી. બારીમાં નીચેથી ઉપર એક સળંગ કાચ જડેલો હતો. ત્રણમાંથી બે બારી ખુલ્લી હતી. એ ખુલ્લી બારીની બહાર જોઇને કરણ બક્ષીએ અનુમાન લગાવ્યું કે જમીનથી ઉપરના કક્ષનું અંતર વીસથી પચીસ ફૂટ હશે. એણે જોયું કે બારી સુધી એક લોખંડની નિસરણી ટેકવેલી હતી!
“જુઓ ઇન્સ્પેક્ટર, ચોર આ જ બારીમાંથી આવ્યો હશે...” નિરંજન ઉતાવળે બોલી ઊઠ્યો: “ચોર રાત્રે આ નિસરણી પર ચડીને આવ્યો હશે. અને સામેના કબાટમાંથી રૂપિયા ચોરીને નિસરણી ઊતરી ગયો હશે.”
“તમે આવડી મોટી રકમ ઘરમાં રાખો છો?” કરણ બક્ષીએ આશ્ચર્ય વ્યક્ત કર્યું.
“ના,ના.. આ તો આજે મારે એક પાર્ટીને પેમેન્ટ કરવાનું હતું. સામાન્ય રીતે તો હું ચેક જ આપું છું, પણ..” નંદરાય બોલ્યા: “આ વખતે પાર્ટીએ રોકડનો આગ્રહ રાખ્યો એટલે હું ગઈ કાલે જ કરોડ રૂપિયા બેંકમાંથી ઉપાડી લાવ્યો.”
“હં..” બક્ષીએ ધ્યાનથી સાંભળ્યું. પછી કહ્યું: “ ચાલો, નીચે જોઈએ. ચોરનું પગેરું મળે તો...” સહુ નીચે ગયા.
કમરાની નીચેની બાજુ જ્યાં નિસરણી ટેકવી હતી એ બાજુ. નિસરણી ફરતે પાણીનું કુંડાળું થઇ ગયેલું. બગીચો પણ પાણી પાણી થઇ ગયેલો. ઠેકઠેકાણે કાદવ જમા થઇ ગયેલો ત્યાંથી બગીચાની માટીમાંથી બંગલાના બહારના પ્રવેશદ્વાર તરફ કેટલાંક પગલાં જતાં દેખાયાં. નિરંજન ઉત્સાહભેર બોલી ઊઠ્યો: “જુઓ, જુઓ...આ રહ્યાં ચોરનાં પગલાં! હવે ચોર પકડાઈ તો જશે ને?”
“પકડાઈ જશે નહીં, પકડાઈ ગયો!” કરણ બક્ષીએ માર્મિક સ્મિત કર્યું. પછી નિરંજન ભણી આંગળી ચીંધીને, નંદરાયને કહ્યું: “આ જ છે તમારો ચોર!”
“હું?હું?...” નિરંજને રાડ નાખી: “મેં મારા બાપના પૈસા ચોરી કર્યાં એમ તમે કહો છો? શું પુરાવો છે તમારી પાસે? ઇન્સ્પેક્ટર, ખોટો આરોપ નહીં મૂકો, સાબિત કરો!”
“સાબિતી કે પુરાવા વગર હું ક્યારેય વાત નથી કરતો, સમજ્યા? અને મારી પાસે એક નહીં પણ ચાર ચાર સાબિતી છે.!” એમ કહીને કરડાકીથી કરણે કહ્યું:
“પુરાવો ક્રમાંક એક, ગઈ કાલે આખી રાત ધોધમાર વરસાદ વરસ્યો હતો. મેં જોયું કે ઉપરના કમરામાં ધોળો ગાલીચો પાથરેલો હતો. હવે જો ચોર નિસરણી વાટે ખુલ્લી બારીમાંથી કમરામાં ઘૂસ્યો હોય તો વરસાદી કાદવનાં પગલાંની છાપ ગાલીચા પર પડી હોવી જોઈએ. મોંઘો ગાલીચો બગીચાની માટીથી ખરડાયેલો હોવો જોઈએ, પણ ગાલીચો એકદમ સ્વચ્છ છે. એના પર એક પણ ડાઘ પડ્યો નથી.એનો અર્થ એમ થાય કે ચોર ઘરનો જ છે. અને એ તમે જ છો! કારણ તમારા પિતાએ તમને રૂપિયા આપવાનું બંધ કર્યું છે. એટલે તમારા માથે દેવું થઇ ગયું હશે. પુરાવો ક્રમાંક બે,ચોર ચોરી કરવા આવે ત્યારે જેટલા હોય એટલા કબાટ ફંફોસે છે. અને પછી કબાટ બંધ કરવાની એ તસ્દી લેતો નથી, કારણ એણે ઝટપટ ચોરી કરીને નાસવાનું હોય છે. પણ તમારે ત્યાં ચોરે એ જ કબાટ ખોલ્યો જેમાં રૂપિયા હતા. ચોરને કેવી રીતે ખબર પડી કે એ કબાટમાં જ રૂપિયા હતા? સિમ્પલ! એ ચોર તમે હતા, કારણ તમને જ ખબર હતી કે તમારા પિતા ઘેર રૂપિયા લઈને આવ્યાં છે! પુરાવો ક્રમાંક ત્રણ, નિસરણીથી બહાર તરફ જઈ રહેલા પગલાં દેખાય છે, પણ બંગલામાં અંદર આવતાં પગલાં દેખાયાં નથી. ન જ દેખાય. કારણ કે ગઈ રાતના વરસાદનું જોર એટલું બધું હતું કે જો પગલાં હોય તો પણ એ વરસાદી પાણીમાં ધોવાઇ જાય. એનો અર્થ એમ કે વરસાદ બંધ થયા પછી તમે જ બહાર જવાના પગલાંની છાપ પાડીને ચોર આવ્યાની મનઘડંત વાત ઉપજાવી કાઢવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. અને પુરાવો ક્રમાંક ચાર, એટલા મૂશળધાર વરસાદમાં કોઈ બહાર નીકળવાની હિંમત જ ન કરે. ચોરી તો બહુ દૂરની વાત છે!” કરણ બક્ષીએ સમાપન કર્યું: “નિરંજન નથવાણી, હવે તમે જ કહો, મેં જે કહ્યું એ ખરું છે કે ખોટું?”
“હા, હું જ ગુનેગાર છું!” નિરંજને નીચી નજરે ગુનો કબૂલ કરી લીધો. એ પોતાની જ ભૂલનો ભોગ થઇ પડ્યો હતો!