જ્યાં જ્યાં વસે એક ગુજરાતી, ત્યાં ત્યાં સદાકાળ ગુજરાત

‘ગુજરાતી મારો શિવશંક૨ ને ગુજરાતી મા ઉમાજી
ગુજરાતીમાં મીઠી ગાળ સુણું, તોય માહિલો રાજી રાજી.’
‘જ્યાં જ્યાં વસે એક ગુજરાતી, ત્યાં ત્યાં સદાકાળ ગુજરાત’ આ માત્ર કવિ કલ્પના નથી, પણ હકીકત છે. તો સૌથી પહેલાં આપણે ઇતિહાસમાં નજર કરીએ. ગુજરાત નામ ગુજારા, ગુજ્જરસની ભૂમિ, જેઓ પાંચમી સેન્ચ્યુરીથી ત્યાં રહેતા હતા. ઈસવી સન 700 અને 800માં ત્યાં રાજ કરતા હતા.
1947માં ભારત સ્વતંત્ર થયું ત્યારે ગુજરાત, મહારાષ્ટ્ર અને કર્ણાટક ભેગા કરીને બોમ્બે સ્ટેટ એક મોટું રાજ્ય બન્યું. પછી 1956માં ભાષાના આધારે રાજ્યોની માંગ ઉભી થઈ અને બંને ભાષામાં તણાવ ઊભા થતા ઘણા બધા આંદોલન અને વિરોધ પ્રદેશનો થતાં રહ્યાં.
પહેલી મે 1960ના રોજ ગુજરાત અને મહારાષ્ટ્ર સ્ટેટ્સ એમ બે અલગ રાજ્યો બનાવાયા. આને કારણે ભાષા અને સંસ્કૃતિની ઓળખ થઈ, આર્થિક કેન્દ્રોના પુનર્ગઠનની શરૂઆત કરાઈ, શૈક્ષણિક અને સાંસ્કૃતિક વિકાસ પર ભાર મુકાયો અને સાથે સાથે ભવિષ્યને ભવ્ય બનાવવા માટેનો મહત્ત્વનો ૨સ્તો મળ્યો અને સમયના વહેવા સાથે ગુજરાત ભારતના નકશા પર સૌથી વધારે સમૃદ્ધ રાજ્ય બન્યું છે.
દેશના પશ્ચિમ કાંઠે વસેલું ગુજરાત એની આગવી ઓળખ ઉર્જાવાન સંસ્કૃતિ, સમૃદ્ધ વારસો અને વિશ્વભ૨માં વસેલા ગુજરાતીઓના કારણે વિશિષ્ટ છે. સાથે સાથે આપણી જીવનશૈલી, સાહિત્ય, ભોજન અને વૈશ્વિક વેપા૨માં પણ દીર્ઘકાળથી આગવું સ્થાન ધરાવે છે. તો આજે પહેલી મેના - ગુજરાત દિનના ઉત્સવમાં ગુજરાતી અસ્મિતા, આભા અને ઉત્કર્ષના અનેકવિધ પાસાંઓ જોઈએ.
આજે ગુજરાત એટલે ભારતનો તાજ અને ગુજરાતીઓ એટલે એ તાજનો કોહિનૂર. આ વાક્ય આપણી સિદ્ધિઓનું માપ, પ્રમાણ છે પણ આપણા માટેની અપેક્ષાઓના આંકનો એક અંદાજ પણ છે.
આપણે બીજા પાસાંઓ જોઈએ તો આપણાં લોકનૃત્યો, ગરબા, રાસ વિગેરે માત્ર દેશમાં નહિ, વિદેશોમાં પણ લોકપ્રિય છે. નવરાત્રિ, દિવાળીની ઉજવણી એ ગુજરાતીની ઓળખ બની ગઈ છે. જુદી જુદી વેશભૂષા, ભરતકામ, સંગીત, લોકકથાઓ અને ધાર્મિક પરંપરાઓના ચાહકો ચારેકોર મળે છે.
ગુજરાતી રસોઈ એ સ્વાદિષ્ટ અને પૌષ્ટિકતાથી ભરપુર હોય છે. મુખ્યત્વે આપણો ખોરાક શાકાહારી છે. આપણા ખમણ, ઢોકળા, થેપલા, હાંડવો ઉંધિયું, ખીચડી, ગાંઠીયા, જલેબી, શ્રીખંડ, ઘુઘરા વિગેરે સુપરડુપર અને સ્વાદિષ્ટ હોય છે.
વેપારની દૃષ્ટિએ જોઈએ તો ગુજરાતીઓએ પોતાની કુશળતાને કા૨ણે વ્યાપાર ક્ષેત્રે ખૂબ ઊંચી સિદ્ધિઓ મેળવી છે.
ગુજરાતી ભાષાનું સાહિત્ય પણ ઘણું જ રસદાર છે. દા.ત. નરસિંહ મહેતા, અખો, દયારામ, ઉમાશંકર જોશી, ઝવેરચંદ મેઘાણી, કનૈયાલાલ મુનશી... જેઓએ ગુજરાતી ભાષા સમૃદ્ધિમાં ભરપૂર યોગદાન આપ્યું છે. પરિણામે સાહિત્યનું આ વટવૃક્ષ આજેય ફૂલ્યુફાલ્યું અને હર્યુંભર્યું છે.
નારી શક્તિની વાત કરું તો જુદા જુદા કાળક્ષેત્રે તેના તેજસ્વી ઉદાહરણો જોવા મળે છે. દા.ત. સાહિત્યની નોંધ લઈએ તો ઝવેરચંદ મેઘાણીની ‘ચારણકન્યા’ છે. તેના પહેલાં ધર્મગુરુ સ્વામી વિવેકાનંદે નારીને દેવી સ્વરૂપ માનીને કહ્યું કે... રાષ્ટ્રના પુનઃ જાગરણ માટે મહિલાઓના સાથની જરૂર છે. એક સશક્ત સ્ત્રી સમાજને નૈતિક અને આધ્યાત્મિક રીતે ઊંચા સ્તરે લઈ જવાની દિશા બતાવી શકે છે. દયારામના પદોમાં ‘રાધા’ માત્ર કૃષ્ણપ્રેમીની નહીં પણ એક આધ્યાત્મિક શક્તિ સ્વરૂપ તરીકે ઉભરી આવે છે. ભક્તિકાળના યુગમાં સ્ત્રીને અનન્ય સામર્થ્ય ધરાવતી દર્શાવાઇ છે.
ગુજરાત એ એક એવું રાજ્ય છે જેમાં પરંપરા અને આધુનિકતાનો અદભૂત સંગમ જોવા મળે છે. આજે ગુજરાત માત્ર ભારતનું નહીં, પણ સમગ્ર વિશ્વનું ગૌરવ છે. હવે આપણે વાત કરીએ આપણી, જેમને NRI તરીકે પણ ઓળખવામાં આવે છે.
પંકજ વોરાની ‘ગુર્જરનગરી લેસ્ટર’ કવિતા ટાંકતા કહું કેઃ
આ લેસ્ટર છે
આંગ્લભૂમિના સાસરવાસમાં ગુજરાતીનું પિયર છે
આ લેસ્ટર છે
શૂન્યનો એકડો કરતી કોમ છે વિશ્વ ગૂજરાતી
અહીં પચરંગી પ્રજાની વસ્તી પણ ગૂજરાતીથી શોભાતી
વિલાયતમાં જોતા વતનના વિડિયો, દાદીમા ને દાદાજી
ભરી સભામાં કીથ વાઝ કહેશેઃ ‘જય ગૂજરાત, જય ગૂજરાતી’
અહીં શ્રીમાન, જનાબ, સાહેબ, બાબુ મોશાય મિસ્ટર છે
 આ લેસ્ટર છે
અહીં અલકમલકના મંજીરા, અહીં અગમનિગમનું વૃંદાવન
સબ દેવોના થાનક અહીં, અઢાર વરણના લોકભવન
અહીં જનસેવાના જંતરમંતર લક્ષ્મીજીની આવનજાવન
આ ધરાની ધૂળમાં છે ખુશ્બો પરસેવાની પતિતપાવન
પાણી નહિ તોય પાણીદાર લખચોરાસીનું બંદર છે
 આ લેસ્ટર છે
જ્યાં જ્યાં વસે એક ગૂજરાતી, ત્યાં ત્યાં વસે બીજો ગૂજરાતી
એ એસ્કીમોને ફ્રિજ વળગાડે એવા વાણોતરનો નાતી
પરદેશી ગુર્જરવાસી ખરેખર શ્રી સવાયા ગૂજરાતી
રંગોળી પૂરીને ગુજરાતણ ડીસ્કોમાંયે આતીજાતી
ગુજરાતી કુશળતામાં કોલંબસ ને સાહસમાં સિકંદર છે
 આ લેસ્ટર છે
મુંબઈનું બોમ્બે કરતા ગોરાને બે સૈકા લાગ્યા
અમે બે દાયકામાં લેસ્ટરનું કરી દીધું લીલાસ્તર છે
 આ લેસ્ટર છે
આપણી વાત કરીએ તો આપણે ગુજરાતની બહાર રહેતા હોઈએ તો પણ કોઈ ગુજરાતને આપણાથી દૂ૨ કરી શકે તેમ નથી. ને એટલે જ ગુજરાતીઓ જ્યાં જ્યાં ગયા ગુજરાત સાથે વિશ્વગુજરાતનો એક અનન્ય ને અસ્મિતાભર્યો સેતુ સર્જતા ગયા.
આમ NRI માત્ર ભૌતિક રીતે નહીં પણ ભાવનાત્મક રીતે પણ ગુજરાત સાથે જોડાયેલા છે. અને આપણા સૌનું એક સ્વપ્ન છે કે ગુજરાતના ‘આબ’ એટલે પાણી અને રૂ એટલે ‘મોઢું’ ઉંચા ૨હે. પણ Petty done and undone ના સૂત્ર પ્રમાણે Best is yet to come.
આજે ગુજરાતીઓની ઘણી સંસ્થાઓ ગુજરાતીઓની અસ્મિતાના ઓજસ અને ઉત્કર્ષ માટે કામ કરી ૨હી છે. દા.ત. યુકે એશિયન વુમન્સ ક્લબ - નોર્થ લંડન અને અને તેમના હોદ્દેદારો.
આપણા જ્યોત્સનાબહેન અને તેમનું કાર્યક્ષેત્ર ગુજરાત સમાચાર અને એશિયન વોઈસ આજે વર્ષોથી આ ક્ષેત્રે સેવાઓ આપી રહ્યાં છે, જેથી કરીને આપણા પ્રશ્નો, સમસ્યાઓનો ઉકેલ અને માર્ગદર્શન મળી શકે.
આપણી પાસે પ્રશ્નો પણ ઉભા થયા છે. આપણા વડવાઓએ સપનાં જોયા હતા કે આપણે પરદેશ જઈને એક પ્રેરક ગુજરાત ઊભું ક૨શું. પણ આજે આપણે ગુજરાતમાં જઈએ તો ગુજરાતીતા જાળવવી અજૂગતું લાગે છે. ખાવાપીવામાં ઠીક પણ બોલવાચાલવામાં આપણે સમુળગા દેશી મટી ગયા છે.
ઘણી વખત એમ લાગે છે કેઃ ગુજરાતી વર્તમાનપત્રોની તપશ્ચર્યા, સાહિત્યકારોની તમન્ના અને વડવાઓના ગુર્જર સ્વપ્નોની આમન્યા... આ સૌ વારસો આપણે બેખબર થઈને ઉડાવી તો નથી રહ્યાંને? પણ મને લાગે છે કે, જ્યાં સુધી આપણને ગુજરાતીમાં સપના આવ્યા ક૨શે - જે મારા પ્રગટાવ પહેલાં પણ મારા બીજમાં હતા ને મારા અસ્તાચલ પછી પણ મારા અહેસાસમાં ૨હેશે. એ મારી માબોલી, મારી માતૃભાષા, મારી અભિવ્યક્તિ ગુજરાતી, ત્યાં સુધી જીવંત રહેશે.
ગુજરાતી ભાષા, સંસ્કાર, ભાવના, મૂલ્યો... આ સૌ પરિમાણો સિધ્ધ અને સાર્થક ક૨વા આપણે સૌ ચા૨ આંગળ ઊંચા... બે કદમ આગળ અને એક શ્વાસની નિષ્ઠાવાળા ગુજરાતી થઈએ, છઇએ ને ૨હીએ. તો જ એ આપણામાં જીવંત રહેશે ને આપણે એનામાં.
એનું ગુજરેજી ભલે થાય, પણ હરેરાજી નહીં!!!