કેનેથ ડેવિડ કૌન્ડાઃ ઝામ્બિઆના મહાન યુગનો અસ્ત

ઝામ્બિઆના પ્રથમ પ્રમુખ કેનેથ ડેવિડ કૌન્ડાએ ટુંકી માંદગી બાદ ૧૭ જૂન ૨૦૨૧ના રોજ આ દુનિયાને અલવિદા કરી છે. ૯૭ વર્ષીય કૌન્ડા તેમની પાછળ ૩૦ ગ્રાન્ડચિલ્ડ્રન અને ૧૧ ગ્રેટ- ગ્રાન્ડચિલ્ડ્રનનો બહોળો પરિવાર મૂકતા ગયા છે. ઘણી વખત ‘ઝામ્બિઆના સ્થાપક’ તરીકે ઓળખાવાયેલા કૌન્ડાએ ૧૯૬૪થી ૧૯૯૧ સુધી ઝામ્બિઆનું પ્રમુખપદ સંભાળ્યું હતું.
ઝામ્બિઆના પ્રમુખ એડગક લુન્ગુએ ઝામ્બિઆમાં ૨૧ દિવસનો રાષ્ટ્રીય શોક જાહેર કર્યો. ૨ જુલાઈએ લુસાકામાં નેશનલ હિરોઝ સ્ટેડિયમ ખાતે સરકારી સન્માન સાથે અંતિમ સંસ્કાર અને ૭ જુલાઈએ પ્રેસિડેન્શિયલ બરિયલ સાઈટ ખાતે દફનવિધિ અગાઉ કૌન્ડાના પાર્થિવ દેહને ફ્યુનરલ પ્રોસેશનમાં દેશના પ્રાંતોમાં લઈ જવાશે અને દરેક પ્રાંતના પાટનગરમાં ચર્ચ સર્વિસીસ યોજાશે.
કૌન્ડાએ નોર્ધર્ન રોડેશિયન આફ્રિકન નેશનલ કોંગ્રેસના ભાગરૂપે બ્રિટિશ કોલોની ઓફ નોર્ધર્ન રોડેશિયાના સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં ભાગ લીધો હતો. પાછળથી તેઓ યુનાઈટેડ નેશનલ ઈન્ડિપેન્ડન્સ પાર્ટી (UNIP)ના વડા બન્યા. જુલાઈ, ૧૯૬૧માં તેમણે નોર્ઘર્ન પ્રાંતમાં હડતાળો, તે વિસ્તારના મુખ્ય બિલ્ડીંગોને આગચંપી, રોડ બ્લોક કરવા, બહિષ્કાર અને લુસાકા તથા દેશભરમાં વિરોધ પ્રદર્શનો સહિત દેખાવો યોજ્યા હતા. કૌન્ડા મહાત્મા ગાંધીની અસહકારની ચળવળ દ્વારા તેમજ માર્ટિન લ્યુથર કિંગ જુનિયરથી પ્રેરણા લીધી હતી.
આઝાદી પછી કૌન્ડાએ તેમના દેશમાં એકતા સ્થાપવાનું કામ લીધું. વિપુલ પ્રમાણમાં ખનીજ, ફળદ્રુપ જમીન અને તાંબાની સમૃદ્ધિને લીધે ઝામ્બિઆના અર્થતંત્રનો ખૂબ વિકાસ થયો.  
પ્રેસિડેન્ટ તરીકેના થોડા વર્ષમાં કૌન્ડાએ ઝામ્બિઆના વિદેશી માલિકીના કોર્પોરેશનોને રાષ્ટ્રીય નિયંત્રણ હેઠળ લાવવા સુધારા હાથ ધર્યા હતા. તે પછીના વર્ષોમાં સંખ્યાબંધ માઈનિંગ કોર્પોરેશનોનું રાષ્ટ્રીયકરણ કરાયું.  
૧૯૭૩માં ઓઈલના ભાવોમાં વધારો અને કોપરના ભાવોમાં ઘટાડાને લીધે દેશની આવકમાં ઘટાડો થયો. તેને લીધે ઝામ્બિઆને ઈન્ટરનેશનલ મોનેટરી ફંડ (IMF) નું દેવું થઈ ગયું.
લાંબા ગાળાના આયોજનનું સ્થાન ક્રાઈસીસ મેનેજમેન્ટે લીધું. ૧૯૮૦ના દાયકામાં આર્થિક સુધારાના પ્રયાસોએ ઝામ્બિઆના પતનમાં વધારો કર્યો. IMF સાથે વાટાઘાટોની ફરજ પડતાં કૌન્ડાએ ૧૯૯૦માં સરકારી માલિકીના કોર્પોરેશનોના આંશિક ખાનગીકરણનો આશ્રય લીધો.  એવું કહેવાય છે કે તેમના સત્તા પતનમાં દેશના આર્થિક સંકટોનું યોગદાન હતું.
૧૯૬૮માં ચૂંટણીલક્ષી હિંસાને પગલે તેમણે પોતાના UNIP પક્ષ સિવાય તમામ રાજકીય પક્ષો પર પ્રતિબંધ લાદી દીધો હતો. એકમાત્ર માન્ય રાજકીય પક્ષના નેતા તરીકે કૌન્ડા ત્રણ ચૂંટણીઓમાં પ્રમુખપદના એકમાત્ર ઉમેદવાર હતા. બર્લિનની દિવાલના પતન પછી દુનિયામાં લોકશાહીની લાગણીઓ ફરી જાગ્રત થઈ અને કદાચ આંતરરાષ્ટ્રીય દબાણ હેઠળ ૧૯૯૧માં બહુપક્ષી ચૂંટણી યોજાઈ
બહુ પક્ષી લોકશાહી ચળવળના નેતા ફ્રેડરિક ચિલુબાએ ચૂંટણીમાં કૌન્ડાને પરાજય આપ્યો. કૌન્ડાએ ગરિમા સાથે પરાજય સ્વીકાર્યો અને સત્તા છોડી દીધી હતી.
૪ જૂન, ૧૯૯૮ના રોજ કૌન્ડાએ યુનાઈટેડ નેશનલ ઈન્ડિપેન્ડન્સ પાર્ટી (UNIP)ના વડા તરીકે રાજીનામુ આપી દીધું અને રાજકારણમાંથી નિવૃત્તિ લીધી હતી. રિટાયરમેન્ટ પછીના વર્ષોમાં પણ તેમને શાંતિ રહી ન હતી. ૧૯૯૯માં ટૂંક સમય માટે તેમની તેમના ની સિટીઝનશિપ પણ છીનવી લેવાઈ હતી. જોકે, તે પછીના વર્ષે તે નિર્ણય પાછો ખેંચાયો હતો.  
રિટાયરમેન્ટના વર્ષોમાં તેઓ વિવિધ ચેરિટેબલ સંસ્થાઓ સાથે સંકળાયા હતા. તેમાં પણ કદાચ HIV/AIDSના ફેલાવા સામેની લડતનો તેમનો ઉત્સાહ ખૂબ નોંધનીય હતો.  
કૌન્ડાના એક પુત્રનું ૧૯૮૦ના દાયકામાં HIV ને લીધે મૃત્યુ થયું. તેમણે HIV/AIDS સાથે સંકળાયેલા કલંક સામે લડવાના પ્રયાસો કર્યા. તેમણે જાહેરમાં પોતાનો AIDSનો ટેસ્ટ કરાવ્યો અને તમામ રાજકીય નેતાઓને ટેસ્ટ કરાવવા અનુરોધ કર્યો. નિવૃત્તિ પછી તેમણે આફ્રિકામાં શાંતિ સ્થાપવા માટે કાર્યો કર્યા અને કેટલાંક પ્રસંગોએ મધ્યસ્થીની ભૂમિકા નિભાવી હતી.  
કૌંડા પાન – આફ્રિકનિસ્ટ હતા. દક્ષિણ આફ્રિકન રાષ્ટ્રવાદને તેમના અડગ સમર્થન માટે અને અન્ય આફ્રિકન દેશોની આઝાદી સુનિશ્ચિત કરવા માટે તેમણે ભજવેલી મહત્ત્વની ભૂમિકા માટે તેઓ હંમેશા યાદ રહેશે. આફ્રિકન નેશનલ કોંગ્રેસ (ANC)ના ઘણાં નેતાઓને દેશનિકાલ કરાયા ત્યારે ઝામ્બિઆએ તેમને આશ્રય આપ્યો હતો. તેમણે ઝામ્બિઆમાં મિલિટરી બેઝ, ટ્રેનિંગ કેમ્પ, રેફ્યુજી સેન્ટરો અને એડમિનિસ્ટ્રેટિવ ઓફિસો સ્થાપવાની નામિબિયા, સાઉથ આફ્રિકા અને ઝિમ્બાબ્વેની લીબરેશન મૂવમેન્ટને મંજૂરી આપી હતી. મોટાભાગે જમીન વિસ્તાર ધરાવતો દેશ હોવાથી ઝામ્બિઆ કોલોનિયલ શાસન અથવા શ્વેત લઘુમતી સત્તા હેઠળના દેશોથી ઘેરાયેલો હતો. એટલે સુધી કે દરિયાઈ બંદરો અને ત્યાંના રુટ પર પણ આ સત્તાઓનો અંકુશ હતો. આમ અન્ય સાઉથ આફ્રિકન દેશોના સંઘર્ષમાં ઝામ્બિઆનું સમર્થન ઝામ્બિઆના અર્થતંત્ર અને લોકોના ભોગે હતું.  
પોતાના પરાજય પછી કેનેથ કૌન્ડાએ શાંતિપૂર્વક કરેલી સત્તાની સોંપણી
આફ્રિકાના અન્ય સરમુખત્યાર શાસનો માટે મજબૂત રાજકીય સંકેત હતો.
કેટલાંક લોકો માને છે કે કૌન્ડા થોડાં મુત્સદીઓ પૈકી એક હતા જેમણે નવેમ્બર ૨૦૧૭માં પ્રમુખ મુગાબેને ઝિમ્બાબ્વેમાં સત્તા છોડી દેવા સહમત કર્યા હતા.
ઝામ્બિઆની સ્વાતંત્ર્ય લડત દરમિયાન અહિંસક પ્રવૃત્તિઓ અને અસહકાર  આંદોલનને લીધે કૌન્ડાનો કેટલીક વખત 'આફ્રિકન ગાંધી' તરીકે પણ ઉલ્લેખ થાય છે. ગાંધીજીના પૌત્રી ઈલા ગાંધીના નેતૃત્વ હેઠળના દક્ષિણ આફ્રિકાના ગાંધી ડેવલપમેન્ટ ટ્રસ્ટ (GDT) દ્વારા ૨૦૧૨માં તેમને મહાત્મા ગાંધી ઈન્ટરનેશનલ એવોર્ડ ફોર પીસ એન્ડ રિકન્સિલિએશન એનાયત થયો હતો. આ એવોર્ડ સ્વીકારતા કૌન્ડાએ જણાવ્યું હતું કે તેમણે અને સ્વાતંત્ર્ય સંગ્રામમાં સંકળાયેલા તેમના સાથીઓએ ગાંધીજીના ઉપદેશોનું નિષ્ઠાપૂર્વક પાલન કર્યું હતું.  
કેનેથ કૌન્ડા હંમેશા સફારી સૂટમાં સજ્જ રહેતા હતા. સબ- સહારન આફ્રિકામાં સફારી સૂટને ઘણી વખત કૌન્ડા સૂટ કહેવાય છે. તેઓ રમતગમત પ્રત્યે સમર્પિત હતા અને પોતાના પ્રમુખપદ દરમિયાન રમતગમત અને ખેલાડીઓને પ્રોત્સાહન આપવા માટે તેમને યાદ રખાશે.    
તેમને સંગીત ગમતું હતું. પોતાના દેશની આઝાદી માટે લડતા સક્રિય કાર્યકર તરીકે તેમને આઝાદી મળશે તેવી આશા વિશે ગીત લખ્યું હતું. ઝામ્બિઆના લોકો "Tiyende pamodzi ndi mtima umo" ગીત ગાય છે તેનો અર્થ થાય છે 'ચાલો એક હૈયું બનીને સાથે ચાલીએ'. આ ગીત ઝામ્બિઆનું બિનસત્તાવાર રાષ્ટ્રીય ગીત ગણાય છે.
કેનેથ કૌન્ડા કોલોનીઆલિઝમથી આફ્રિકન સ્વાતંત્ર્ય માટે લડનારા આફ્રિકન નેતાઓની પેઢીના છેલ્લા નેતાઓ પૈકી એક હતા. ભારતમાં કૌન્ડાને ભારત અને ભારતીય લોકોના સારા મિત્ર તરીકે યાદ રખાશે.    
(રુચિ ઘનશ્યામ ભારતના યુકેસ્થિત પૂર્વ હાઈ કમિશનર છે. ભારતીય વિદેશ સેવામાં ૩૮ કરતાં વધુ વર્ષની કારકિર્દી ધરાવવા સાથે તેમણે યુકેમાં આવતા પહેલા સાઉથ આફ્રિકા, ઘાના સહિત અનેક દેશોમાં કામગીરી બજાવી હતી. ભારતની આઝાદી પછી યુકેમાં હાઈ કમિશનરનું પોસ્ટિંગ મેળવનારા તેઓ માત્ર બીજા મહિલા હતાં. તેમનાં કાર્યકાળ દરમિયાન તેઓ યુકે-ભારતના સંબંધોમાં નોંધપાત્ર વિકાસ અને ઘટનાઓનાં સાક્ષી રહ્યાં છે.)