ટેરિફનો તંબુરા લઈને, રાજા ગાય ગીત,
તારું થવું હોય તે થાય, પૈસો મારો મીત!
સૌથી મજાની વાત ત્યારે આવે છે જ્યારે કોઇ મોટા દેશના રાજા સવારમાં કંઈક બોલે, બપોર સુધીમાં પોતાનું જ નિવેદન ફેરવી તોળે અને સાંજે તો ત્રીજી જ વાત કરે. જાણે કોઈ નાના બાળકને રમકડાંથી રમતા રમતા કંટાળો આવે અને તે ફેંકી દે, તેમ આ ટેરિફના નિયમોનું છે. આજે આના પર ટેરિફ, કાલે તેના પર છૂટ. પરમ દિવસે ફરીથી તેના પર ટેરિફ!
હવે તો ‘આધુનિક યુદ્ધ’નો જમાનો છે, જેમાં ‘ગોળી’ની જગ્યાએ ‘ડોલર’ વાગે અને ‘બોમ્બ’ની જગ્યાએ ‘ટેરિફ’ પડે. આ ટેરિફનું નામ સાંભળીને જ અર્થશાસ્ત્રીઓ અને વેપારીઓનું હૃદય ગભરાઈ જાય. પણ ગ્રાહકોનું શું? ગ્રાહકો તો બિચારા ‘ઢોલકની જેમ બંને બાજુથી વાગે’ એવી હાલતમાં મૂકાય છે.
આ ટેરિફ વાળા યુદ્ધની શરૂઆત કેવી રીતે થાય, એક દેશનો રાજા ટીવી પર આવીને મોટા અવાજે બોલે, ‘આ દેશના લોકો, સાંભળી લો! પેલા દેશના વેપારીઓ આપણી વસ્તુઓ પર વધારે ટેક્સ નાખે છે. આપણી ફલાણી વસ્તુ પર ટેક્સ, આપણી ઢીકણી વસ્તુ પર ટેક્સ, આ તો કેવું? આનો બદલો લેવા માટે, હવેથી આપણે પણ એમના દેશની વસ્તુઓ પર ટેક્સ વધારીશું. ટેરિફ પર ટેરિફ, અને પછી જુઓ કે કોણ જીતે છે!’
આ સાંભળીને પેલા દેશના રાજાને પણ ગુસ્સો આવે. એ પણ ટીવી પર આવે અને કહે, ‘આપણે ક્યાં કમ છીએ? જો એ લોકો આપણા પર ટેક્સ લગાવશે, તો આપણે પણ એમના પર ડબલ ટેક્સ લગાવીશું! આપણે ક્યાં કોઈનાથી ડરીએ છીએ?’
અને પછી શું થાય? આ ટેરિફનું યુદ્ધ શરૂ થાય. મોટા દેશે ગર્જના કરી: ‘આજથી આ વસ્તુ પર આટલા ટકા ટેરિફ લાગશે! કોણ કહે છે કે અમારું બજાર ખુલ્લું છે? અમે ખુલ્લા બજારના દરવાજાને તાળા મારી, ઉપરથી લોખંડનો દરવાજો લગાવી, તેની ઉપર સાત તાળા મારી દઈશું!’ અને આ સાંભળીને નાના-મોટા દેશોના વેપારીઓના પેટમાં ફાળ પડી. કોઈ કહે, ‘અરે બાપ રે, હવે તો અમારો સામાન કોઈ લેશે જ નહીં!’ તો કોઈ કહે, ‘લો, થઈ રહ્યું કલ્યાણ! વેપારનો કલરવ શાંત થઈ જશે.’
આ ટેરિફના યુદ્ધમાં મજાની વાત એ છે કે કોઈ સીધા યુદ્ધભૂમિમાં જઈને મરતું નથી, પણ અર્થતંત્ર ધીમું પડી જાય છે. દેશી ભાષામાં, જાણે કે કોઈ મહેમાન ઘરે આવે અને આપણે તેને કહીએ કે ‘મહેમાન, તારે રહેવું હોય તો રહેજે, પણ રોજનું ભાડું આપી દેજે!’ આ ભાડું જ ટેરિફ. હવે આ મહેમાન સારો હોય તો કોઈ વાંધો નહિ, પણ જો એ મહેમાન વધારે જ મોંઘો પડે તો શું?
આ લડાઈમાં એક દેશ બીજા દેશને ધમકી આપે, ‘જો તમે આમ નહિ કરો તો અમે આ વસ્તુઓની આયાત બંધ કરી દઈશું!’ બીજો દેશ પણ ગર્વથી કહે, ‘તો કરી દો! આપણે ક્યાં કોઈના ગુલામ છીએ?’ પણ અંદરખાને બંને દેશોને ખબર હોય કે આ વસ્તુઓ વગર ચલાવવું મુશ્કેલ છે. આ તો એક જાતની ‘ખોટી ધમકી’ હોય, જે ગ્રાહકોને ડરાવવા માટે હોય છે.
આ ટેરિફના યુદ્ધનો અંત કેવી રીતે આવે? સામાન્ય રીતે, બંને રાજાઓ થાકી જાય. એમની પ્રજા પણ થાકી જાય. પછી એક દિવસ એક રાજા કહી દે, ‘ચાલો, આપણે બહુ લડી લીધું. હવે સમાધાન કરી લઈએ.’ અને બીજો રાજા પણ માની જાય. પછી ટેરિફ ધીમે ધીમે ઓછા થાય, અને માલ ફરી સસ્તો થવા લાગે. પણ ત્યાં સુધીમાં તો ગ્રાહકોના ખિસ્સા ખાલી થઈ ગયા હોય છે અને વેપારીઓનું દેવાળું ફૂંકાઈ ગયું હોય છે.
આ તો જાણે સાસુ-વહુના ઝઘડા જેવું છે. ક્યારેક સાસુ ગુસ્સે થાય, તો વહુ મોં ચડાવે. ક્યારેક વહુ મોં ચડાવે, તો સાસુ ગુસ્સે થાય. પણ ઘરમાં શાંતિ ક્યારેય ન થાય! આ ટેરિફ યુદ્ધમાં પણ શાંતિનું નામનિશાન નથી. એક દેશ બીજાને દબાવવા જાય છે, બીજો દેશ ત્રીજાને ધમકી આપે છે. અને આ બધામાં પીસાય છે કોણ? સામાન્ય નાગરિક અને નાના વેપારીઓ! ‘લડે સિપાહી, નામ સરદારનું’ જેવું જ આમાં છે. ટેરિફ લાદે નેતાઓ, અને નુકસાન ભોગવે પ્રજા.
અર્થતંત્ર એવું નથી કે તેને કોઈ એક વ્યક્તિ પોતાની મરજી મુજબ ચલાવી શકે. એ તો એક જટિલ મશીન જેવું છે, જેમાં એક નાનો પેંચ પણ જો ખરાબ થાય તો આખું મશીન અટકી જાય. આ ટેરિફ એ આવા જ નાના પેંચ જેવા છે, જે આખા વૈશ્વિક અર્થતંત્રને હલાવી નાખે છે.
નિષ્ણાતો માથું ખંજવાળી રહ્યા છે કે આખરે આ ટેરિફ યુદ્ધનું તારણ શું આવશે? કોઈ કહે છે કે આનાથી લાંબા ગાળે કોઈને ફાયદો નહીં થાય. કોઈ કહે છે કે આનાથી વૈશ્વિક વેપારમાં અનિશ્ચિતતા વધશે. પણ એક વાત તો નક્કી છે, આ ‘ટેરિફ યુદ્ધ’નો ખેલ જ્યાં સુધી ચાલુ રહેશે, ત્યાં સુધી વેપારીઓ અને ગ્રાહકો ‘હવે શું થશે?’ એવી મૂંઝવણમાં જ રહેશે. તો ચાલો, આ અનોખા યુદ્ધને આપણે ગંભીરતાથી ન લઈએ. કારણ કે ગંભીરતાથી લઈશું તો માથાનો દુખાવો થશે. ક્યારેક ચિંતા કરીશું, ક્યારેક માથું ધુણાવીશું, અને ક્યારેક કહીશું, ‘આ તો રોજનું થયું!’ કારણ કે રાજકારણ અને વેપારની આ દુનિયામાં, ‘ચલતી કા નામ ગાડી!’ બાકી ટેરિફ તો આવતા-જતા રહેશે, જેમ ઋતુઓ બદલાય છે!
