શુક્રાણુને સ્ત્રીબીજના રાસાયણિક સંકેતોનું આમંત્રણ મળે છે?

શુક્રાણુને સ્ત્રીબીજના રાસાયણિક સંકેતોનું આમંત્રણ મળે છે?
નર અને માદાના સમાગમ સમયે 20 મિલિયનથી 100 મિલિયનની સંખ્યામાં શુક્રાણુ વછૂટે છે અને માદાનાં અંડબીજ સાથે સંપર્ક કરવા મેરેથોન દોડ જેવી સ્પર્ધા લગાવે છે. આમાંથી નબળા અને અક્ષમ શુક્રાણુ આગળ વધી શકતા નથી અને આશરે 200 જેટલા જ શુક્રાણુ અંડબીજ તરફ આગળ વધી શકે છે. આમાંથી પણ માત્ર સબળ, સક્ષમ અને નસીબવંતો કોઈ એક શુક્રાણુ તમામ અવરોધો પાર કરીને ફેલોપિયન ટ્યૂબ્સ સુધી પહોંચી અંડબીજના રક્ષણાત્મક આવરણને ભેદવા વિશિષ્ટ એન્ઝાઈમ્સ છોડી જીવનના નવસર્જન અર્થે તેની સાથે જોડાય છે. સ્ત્રીબીજ સાથે સંયોજાવાની શુક્રાણુની આ યાત્રા ઘણી કઠોર છે. પરંતુ, શું તમે જાણો છો કે મોલેક્યુલર સ્તરે અંડબીજ આમંત્રણ આપી શુક્રાણુ કે સ્પર્મ સાથે કોમ્યુનિકેશન કરે છે? આ કોમ્યુનિકેશન પ્રક્રિયાને કેમોટેક્સીસ (chemotaxis) કહેવાય છે. સંશોધન તો એટલે સુધી કહે છે કે અંડબીજ ચોક્કસ નરના સ્પર્મને પસંદ કરે છે, જેનાથી સમાગમ પછી ફલિનીકરણ પ્રક્રિયામાં બાયોલોજિકલ સિલેક્શનનું પણ મહત્ત્વ રહે છે. એટલું સમજવું જરૂરી છે કે કરોડો શુક્રાણુ આંધળુકિયા કરીને દોડ લગાવતા નથી, પરંતુ સ્ત્રીબીજ દ્વારા છોડાતા રાસાયણિક સંકેતો કે સિગ્નલ્સને અનુસરે છે.

•••

આપણા સૂર્યમંડળની બહાર 6000 પ્લેનેટ્સ છે

આપણ સૌરમંડળ-સોલાર સિસ્ટમમાં બુધ, શુક્ર, પૃથ્વી, મંગળ, ગુરુ, શનિ, યુરેનસ અને નેપ્ચ્યૂન એમ આઠ ગ્રહ છે. પ્લુટોને પહેલા ગ્રહ ગણવામાં આવ્યો હતો, પરંતુ ઈન્ટરનેશનલ એસ્ટ્રોનોમિકલ યુનિયને 2006માં તેને ગ્રહના વર્ગીકરણમાંથી હટાવી લઘુગ્રહ ગણાવ્યો છે. થોડા સમય પહેલા યુએસની અવકાશસંસ્થા NASA (નાસા)એ આપણા સૌરમંડળની બહાર 6000 ગ્રહ (exoplanet) હોવાની સત્તાવાર જાહેરાત કરી છે. એક્ઝોપ્લેનેટ આપણા સૌરમંડળની બહાર પ્રદક્ષિણા કરી રહેલા જણાય છે. આપણી સિસ્ટમમાં સૌથી મોટા ગણાતા ગુરુ-જ્યુપીટરને નાના શિશુ ગણાવી શકે તેવા બાહ્યગ્રહોમાં વાયુના અતિ વિશાળ ગ્રહથી માંડી પૃથ્વીની યાદ અપાવે તેવા ખડક અને ધૂળિયા ગ્રહનો સમાવેશ થાય છે. એક અંદાજ અનુસાર આપણી આકાશગંગા- Milky Wayમાં જ 100 બિલિયનથી વધુ પ્લેનેટ્સ આવેલા છે અને આ બધાની ધીરે ધીરે ઓળખ કરવાની કામગીરી ચાલી રહી છે. સૌપહેલા 1992માં ભારે ગતિથી ફરતા અને પલ્સાર તરીકે ઓળખાતા ન્યૂટ્રોન સ્ટારની પ્રદક્ષિણા કરતો બાહ્યગ્રહ શોધાયો હતો. જોકે, આપણી પોતાની સ્ટાર સિસ્ટમના જેવાં તારામંડળમાં સૌપ્રથમ એક્ઝોપ્લેનેટ 1995માં શોધી કઢાયો હતો. સૂર્ય જેવા તારાની પ્રદક્ષિણા કરતા આ મહાકાય વાયુગોળાને 51 Pegasi b નામ અપાયું હતું. કેપ્લર સ્પેસ ટેલિસ્કોપે 2015માં 1000મો એક્ઝોપ્લેનેટ શોધ્યો હતો અને 2022 સુધીમાં બાહ્યગ્રહોની સંખ્યા 5,000ને વટાવી ગઈ હતી.

•