ભારતને આખરે 15ઓગસ્ટ 1947ના રોજ સ્વતંત્રતા મળી, ત્યારે વિદાય લેતા અંગ્રેજોએ એક ખંડિત ઉપખંડ છોડી દીધો. ભાગલાના આઘાતની સાથે 560થી વધુ રજવાડા પણ હતા, દરેકના પોતાના શાસકો અને મહત્વાકાંક્ષાઓ હતી. નવું સ્વતંત્ર રાષ્ટ્ર એક એવી દુવિધામાં જોવા મળ્યું જ્યાં એકતા વિના, તેની મહેનતથી મેળવેલી સ્વતંત્રતા પોકળ હતી. આ નિર્ણાયક તબક્કે, એક વ્યક્તિ - સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ, ભારતના પ્રથમ નાયબ પ્રધાનમંત્રી અને ગૃહમંત્રી પડકારનો સામનો કરવા માટે ઊભા થયા. દૃષ્ટિ, નિશ્ચય અને અદમ્ય ઇચ્છાશક્તિ સાથે, તેમણે આ વિખરાયેલા રજવાડાઓને એક રાષ્ટ્રમાં ફેરવી દીધા, સ્વતંત્ર ભારતને તેનો આકાર અને શક્તિ આપી.
પરંતુ રાષ્ટ્રના આ મહાન એકીકરણકર્તાના અપ્રતિમ પ્રયાસોને માન્યતા મળી ન હતી, જેને તેઓ ખરેખર લાયક હતા. બહુ ઓછા લોકોને ખ્યાલ આવ્યો કે, જો તેમના વારસાનું યોગ્ય સન્માન કરવામાં આવ્યું હોત, તો તે ભવિષ્યની પેઢીઓને રાષ્ટ્રની મહેનતથી મેળવેલી સ્વતંત્રતા અને એકતાને મૂલ્ય આપવા માટે પ્રેરણા આપત. દાયકાઓ પછી, નરેન્દ્ર મોદી જ હતા જેમણે આ ભૂલને ઓળખી અને પટેલના વારસાને જાળવવા અને ઉજવવા માટે નિર્ણાયક પગલાં લીધાં. આજે વિશ્વની સૌથી ઊંચી પ્રતિમા, સ્ટેચ્યૂ ઓફ યુનિટી, સરદાર પટેલને એક સ્મારક શ્રદ્ધાંજલિ તરીકે ઊભી છે, જે ભારતના લોખંડી પુરુષના વારસાને માન આપવાની રાષ્ટ્રની પ્રતિબદ્ધતાનું પ્રતીક છે.
સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલના વતન ગુજરાતથી આવતા અને તેમના જીવનથી પ્રેરિત થઈને, ‘એક ભારત, શ્રેષ્ઠ ભારત’ના આદર્શો નાનપણથી જ મોદીના વિચારો અને કાર્યોમાં ઊંડાણપૂર્વક વણાયેલા હતા. કટોકટી સામેના સંઘર્ષ દરમિયાન, તેમને સરદાર પટેલના પુત્રી મણિબેન પટેલ સાથે કામ કરવાની તક મળી. એક યુવાન પ્રચારક અને ગુજરાત લોકસંઘર્ષ સમિતિના મહાસચિવ તરીકે, જેમણે કટોકટીવિરોધી ચળવળનું નેતૃત્વ કર્યું હતું, નરેન્દ્ર મોદીએ મણિબેનની ઘણી પહેલોમાં સક્રિય ભૂમિકા ભજવી, જેનાથી સરદાર પટેલના વારસા સાથેનો તેમનો સંબંધ વધુ મજબૂત બન્યો.
પ્રચારક તરીકે મોદીના પ્રવચનોમાં પટેલનું નેતૃત્વ અને વહીવટી કુશળતા વારંવાર વિષયો હતા, જ્યાં તેમણે સ્વયંસેવકોને પટેલની રાષ્ટ્રવાદની ભાવનામાંથી પ્રેરણા લેવા વિનંતી કરી હતી. RSSમાં તેમના વર્ષો દરમિયાન મોદીએ જે લખાણો અને ઉપદેશોને સાંભળ્યા, જેમાંના ઘણામાં પટેલની દેશભક્તિ અને રાજનીતિની ઉજવણી કરતા હતા, તે આ માન્યતાઓને વધુ મજબૂત બનાવે છે. નરેન્દ્ર મોદીની રાજકીય યાત્રા અને શાસનના સિદ્ધાંતો સતત સરદાર પટેલના પ્રભાવને પ્રતિબિંબિત કરે છે. તેઓ ઘણીવાર પટેલને ‘આધુનિક ભારતના શિલ્પી’ અને ‘એક ભારત, શ્રેષ્ઠ ભારત’ના તેમના વિઝન પાછળના માર્ગદર્શક પ્રકાશ તરીકે ઓળખાવે છે.
1999માં, પાર્ટીના રાષ્ટ્રીય મહાસચિવ તરીકે સેવા આપતા, નરેન્દ્ર મોદીએ યુનાઇટેડ કિંગડમમાં સરદાર પટેલ મેમોરિયલ સોસાયટીની મુલાકાત લીધી હતી. ત્યાં, તેમણે સરદાર પટેલને શ્રદ્ધાંજલિ આપતા એક ઉત્તેજક ભાષણ આપ્યું, જેમાં ભાર મૂક્યો કે સાચો રાષ્ટ્રવાદ એક સામાન્ય રાષ્ટ્રીય હેતુ હેઠળ લોકોને એક કરવામાં રહેલો છે. અગાઉ, 1990ના રામ રથયાત્રા આંદોલન દરમિયાન, જ્યારે લાલકૃષ્ણ અડવાણીની ધરપકડ કરવામાં આવી હતી, ત્યારે નરેન્દ્ર મોદીએ ભાજપના અન્ય નેતાઓ સાથે અમદાવાદમાં સરદાર પટેલની પ્રતિમા સમક્ષ શપથ લીધા હતા. મોદીના જીવન દરમિયાન, નાની અને મોટી ઘણી ક્ષણો આવી છે જે દર્શાવે છે કે સરદાર પટેલે તેમના કાર્યોમાં સતત પ્રેરણાસ્ત્રોત તરીકે કેવી રીતે સેવા આપી છે.
ગુજરાતના મુખ્યમંત્રી તરીકે, નરેન્દ્ર મોદીએ સરદાર પટેલના વારસાને ફક્ત શબ્દોમાં જ નહીં, પરંતુ અર્થપૂર્ણ કાર્યો દ્વારા સન્માનિત કરવાનો પ્રયાસ કર્યો છે. ગુજરાતના ઘણા વિકાસ પ્રોજેક્ટ્સ પટેલના નામ પર રાખવામાં આવ્યા હતા. તેમણે અમદાવાદમાં સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલ રાષ્ટ્રીય સ્મારકના નવીનીકરણ અને વિસ્તરણનું નેતૃત્વ કર્યું, તેને એક મુખ્ય સંગ્રહાલય અને સાંસ્કૃતિક કેન્દ્રમાં રૂપાંતરિત કર્યું છે. દર વર્ષે, 31 ઓક્ટોબર, સરદાર પટેલની જન્મ જયંતીએ, મોદીએ યુવાનોને સરદાર પટેલના યોગદાન અને આદર્શો વિશે શિક્ષિત કરવા માટે કાર્યક્રમોનું આયોજન કર્યું. આ પહેલોમાં, એકતા યાત્રા રાષ્ટ્રીય એકતાની ભાવનાને પ્રોત્સાહન આપવા માટે એક શક્તિશાળી પ્લેટફોર્મ તરીકે ઉભરી આવી છે.
સરદાર પટેલ પ્રત્યે નરેન્દ્ર મોદીના આદરના સૌથી આકર્ષક પ્રતીકોમાંનું એક - સ્ટેચ્યૂ ઓફ યુનિટી – ગુજરાતમાં નર્મદા નદીના કિનારે ઊભું છે. મુખ્યમંત્રી તરીકેના કાર્યકાળ દરમિયાન મોદી દ્વારા કલ્પના કરાયેલી અને 31 ઓક્ટોબર 2018ના રોજ પ્રધાનમંત્રી તરીકે તેમના દ્વારા જ ઉદઘાટન કરાયેલી આ પ્રતિમા વિશ્વની સૌથી ઊંચી પ્રતિમા છે, જે 182 મીટરની છે. તેની ઊંચાઈ પ્રતીકાત્મક રીતે ગુજરાતના 182 વિધાનસભા મત વિસ્તારોમાંથી દરેકનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, જે એકતાના રૂપક તરીકે સેવા આપે છે.
સરદાર પટેલના અધૂરા સપનાઓમાંનું એક, સરદાર સરોવર ડેમ પ્રોજેક્ટ, મુખ્યમંત્રી નરેન્દ્ર મોદીના સતત પ્રયાસો દ્વારા સાકાર થયો છે. આ પ્રોજેક્ટની કલ્પના સરદાર પટેલ લાંબા સમયથી ગુજરાતના પાણી અને વીજળીના પડકારોના ઉકેલ તરીકે કરતા હતા. દાયકાઓ સુધી, ડેમની ઊંચાઈ વધારવા સામેના વિરોધને કારણે તે તેની સંપૂર્ણ ક્ષમતા પ્રાપ્ત કરી શક્યું નહીં. જ્યારે મોદી મુખ્યમંત્રી બન્યા, ત્યારે તેમણે પ્રોજેક્ટ પૂર્ણ કરવાનો સંકલ્પ કર્યો અને ભારે વિરોધ સામે અથાક લડત આપી. તેમણે ઉપવાસ કર્યા, કાનૂની લડાઈ લડી અને 2017માં ડેમની ઊંચાઈ વધારવા સુધી જાહેર સમર્થન એકત્રિત કર્યું. ત્યારથી, આ પ્રોજેક્ટે ગુજરાતના પાણી અને વીજળીના લેન્ડસ્કેપને બદલી નાખ્યો છે, લાખો લોકોના જીવન બદલી નાખ્યા છે. આજે, મોદીના નેતૃત્વ હેઠળ બનાવાયેલા નહેરોના વિશાળ નેટવર્ક દ્વારા નર્મદાનું પાણી ગુજરાતના દરેક ગામ સુધી પહોંચે છે, તે સરદાર પટેલ દ્વારા દાયકાઓ પહેલા કલ્પના કરાયેલા વિઝનની પરિપૂર્ણતા તરીકે ઊભું છે, જે રાષ્ટ્રીય વિકાસ માટે ભારતના કુદરતી સંસાધનોનો ઉપયોગ કરે છે.
કાશ્મીરની વાત આવે ત્યારે સરદાર પટેલનું રાજકીય રીતે એકતાપૂર્ણ ભારતનું વિઝન હજુ સુધી સંપૂર્ણ રીતે સાકાર થયું ન હતું. સરદાર પટેલ હંમેશા ઇચ્છતા હતા કે કાશ્મીર ભારત સાથે સંપૂર્ણપણે એકીકૃત થાય, જેમ તેઓ દરેક અન્ય રજવાડા સાથે કરી શક્યા. જોકે, જમ્મુ અને કાશ્મીર એક માત્ર એવું રજવાડું હતું જે સરદાર પટેલે વ્યક્તિગત રીતે સંભાળ્યું ન હતું, કારણ કે તે નહેરુના સીધા હવાલે હતું અને તેથી કલમ 370ની લટકતી તલવાર રહી હતી. નરેન્દ્ર મોદીએ આખરે સરદાર પટેલના મિશનને આગળ ધપાવ્યું, ‘એક દેશ, એક વિધાન, એક નિશાન’ના સિદ્ધાંતને જાળવી રાખ્યો, અને ઓગસ્ટ 2019માં, કલમ 370 રદ કરીને રાજ્યને બાકીના રાષ્ટ્ર સાથે સંપૂર્ણ રીતે એકીકૃત કર્યું. પ્રધાનમંત્રી મોદીએ જાહેર કર્યું, ‘સાત દાયકા પછી, સરદાર વલ્લભભાઈ પટેલનું સંપૂર્ણ સંકલિત ભારતનું સ્વપ્ન સાકાર થયું છે’. 1919માં મહિલાઓને મ્યુનિસિપલ ચૂંટણી લડવાની મંજૂરી આપવાના તેમના પ્રસ્તાવમાં પ્રતિબિંબિત થયેલા સરદાર પટેલના મહિલા સશક્તિકરણમાં વિશ્વાસથી પ્રેરિત થઈને, પીએમ મોદીએ મહિલા અનામત બિલ પસાર કરીને લાંબા સમયથી રાહ જોવાતી દૃષ્ટિ પૂર્ણ કરી, જેમાં સંસદમાં મહિલાઓને 33 ટકા અનામત આપવામાં આવી. 2018માં, મોદીએ રાષ્ટ્રીય એકતામાં યોગદાન માટે ભારતના સર્વોચ્ચ નાગરિક સન્માન, સરદાર પટેલ રાષ્ટ્રીય એકતા પુરસ્કારની સ્થાપના કરી.
સરદાર પટેલની જેમ, મોદી પણ જાહેર જીવનમાં કોઈ સમાધાન ન કરનારી વ્યક્તિગત પ્રામાણિકતા જાળવી રાખે છે. બંને નેતાઓએ તેમના પરિવારોને રાજકીય વિશેષાધિકારોથી દૂર રાખ્યા છે, પોતાને સંપૂર્ણપણે રાષ્ટ્રની સેવામાં સમર્પિત કર્યા છે. સરદાર પટેલનો કડક નિર્દેશ હતો કે તેમનો પરિવાર દિલ્હીથી ઓછામાં ઓછા 10 કિલોમીટર દૂર રહે અને શહેરમાં પ્રવેશ ન કરે. બંનેનું જીવન રાષ્ટ્ર માટે સમાન મૂલ્યો અને પ્રતિબદ્ધતાનું ઉદાહરણ આપે છે.
(લેખક જાણીતા ઈતિહાસકાર અને પ્રાઈમ મિનિસ્ટર્સ મ્યુઝિયમ એન્ડ લાઇબ્રેરી સોસાયટીના સભ્ય છે)
