લંડનઃ યુએસમાં જ્યોર્જ ફ્લોઈડના મોતના પગલે સમગ્ર યુકેમાં રંગભેદી અન્યાય વિશે દેખાવો થયા હતા તેને અનુલક્ષી વડા પ્રધાન બોરિસ જ્હોન્સને યુકેમાં અસમાનતાઓને તપાસવા ‘કમિશન ઓન રેસ એન્ડ ઈથનિક ડિસ્પેરિટીઝ’ની રચના કરી હતી.ડો. ટોની સેવેલની અધ્યક્ષતા હેઠળના કમિશન દ્વારા રિવ્યુમાં યુકેમાં વંશીય લઘુમતીના લોકો વિરુદ્ધ ઈરાદાપૂર્વકની સિસ્ટમ કાર્યરત હોવાનો સ્પષ્ટ ઈનકાર કરાયો છે. રિપોર્ટ જણાવે છે કે લોકોની જિંદગી કેવી બને છે તેના પર રેસ-જાતિ કરતાં પણ વધુ પ્રભાવ પારિવારિક માળખા અને સામાજિક વર્ગીકરણનો રહેલો છે. શાળાઓમાં શ્વેત વિદ્યાર્થીઓની સરખામણીએ લઘુમતી વંશીય કોમ્યુનિટીના બાળકોનો દેખાવ વધુ સારો હોવાનું સ્વીકારવા સાથે રિપોર્ટમાં એમ પણ જણાવાયું હતું કે છડેચોક રેસિઝમ હજુ પણ અને વિશેષતઃ ઓનલાઈન અસ્તિત્વ ધરાવે છે. આ રિપોર્ટના તારણો સામે ભારે વિરોધ પણ કરાઈ રહ્યો છે. આ રિપોર્ટમાં BAME જેવો શબ્દપ્રયોગ ઉપયોગમાં નહિ લેવાની પણ ભલામણ કરવામાં આવી છે.
કમિશનનો ૨૫૮ પાનાનો રિપોર્ટ સ્પષ્ટ કરે છે કે રેસિઝમ અને રંગભેદી અન્યાય હજુ પણ અસ્તિત્વ ધરાવે છે પરંતુ, ભૌગોલિક સ્થિતિ, પારિવારિક પ્રભાવ, સંસ્કૃતિ અને ધર્મ જીવનની તકો પર વધુ અસર કરે છે. સરકારની નીતિમાં નોંધપાત્ર બદલાવ દર્શાવતા કમિશનના તારણો કહે છે કે ‘તે દેશ માટે નવો રેસ એજન્ડા રજૂ કરે છે.’
આ રિપોર્ટમાં ‘વ્હાઈટ પ્રિવિલેજ’ શબ્દને વિવાદાસ્પદ ગણાવી ટીકા કરવા સાથે ‘સંસ્થાગત કે ઘર કરી ગયેલા રેસિઝમ’ શબ્દપ્રયોગ અવારનવાર કરાતો હોવાનું તેમજ લોકોની જિંદગી કેવી કરવટ લે છે તેના પર રેસિઝમ કરતાં તો પારિવારિક માળખાં અને સોશિયોઈકોનોમિક પશ્ચાદભૂ વધુ મોટાં અસરકર્તા પરિબળો હોવાનું જણાવાયું છે.
રિપોર્ટમાં ‘મેકિંગ ઓફ મોડર્ન બ્રિટન’ શૈક્ષણિક સ્રોતનો પ્રસ્તાવ મૂકાયો છે જે થકી, આ દેશ આજે છે તેવો બનાવવા વિવિધ જૂથોના યોગદાનોની બહુલક્ષી, અર્થસભર સ્ટોરીઝ કહી શકાય.’ સેવેલે જણાવ્યું હતું કે ‘અભ્યાસક્રમને બિનસંસ્થાનવાદી બનાવવાની નકારાત્મક હાકલો’ના પ્રતિભાવરુપે આ ભલામણ કરાઈ છે. તેમણે કહ્યું હતું કે,‘અમે પ્રતિમાઓ તોડી પાડવા વિરુદ્ધ દલીલ કરી છે અને તેના બદલે તમામ બાળકો તેમના બ્રિટિશ વારસાની પુનઃપ્રાપ્તિ કરે તેમ અમે ઈચ્છીએ છીએ.’
આ રિપોર્ટમાં શિક્ષણ, આરોગ્ય, અપરાધ અને રોજગારના ક્ષેત્રોમાં ૨૪ ભલામણો કરવામાં આવી છે. આ ઉપરાંત ભલામણોમાં, BAME (અશ્વેત, એશિયન અને વંશીય લઘુમતી) શબ્દનો ઉપયોગ નહિ કરવા, વંચિત બાળકોને મદદરુપ બનવા શાળાનો સમય લંબાવવા, સ્ટોપ એન્ડ સર્ચ કાર્યવાહી દરમિયાન પોલીસે બોડી કેમેરા ચાલુ રાખવા અને આરોગ્ય અસમાનતાનો મુદ્દો હલ કરવા સ્વતંત્ર સંસ્થાની સ્થાપનાનો સમાવેશ કરાયો છે. રિપોર્ટમાં જણાવાયું છે કે મિનિસ્ટર્સે સોશિયલ મીડિયા પ્લેટફોર્મ્સ પર રેસિઝમ અને અનામી દુરુપયોગ-નિંદાને હલ કરવાની પોલિસીને પ્રાધાન્ય આપવું જોઈએ.
સેવેલના રિપોર્ટમાં બ્રિટનને અન્ય દેશો માટે આદર્શ જાતિગત મોડેલ તરીકે ગણાવતા કહેવાયું છે કે બ્રિટન વધુ ખુલ્લો સમાજ બન્યો છે તેમજ શિક્ષણ અને રોજગારીના ક્ષેત્રોમાં જાતિગત અસમાનતાઓ તદ્દન ઘટી છે. યુકેમા રેસિઝમ ગંભીરતાથી લેવું પડે તેવું ‘વાસ્તવિક પરિબળ’ હોવાનો ઈનકાર કરાયો નથી. સેવેલે જણાવ્યું હતું કે,‘ કમિશન ગુલામોના વેપારના અનિષ્ટ-દૂષણને બિનમહત્ત્વપૂર્ણ ગણાવવા પ્રયાસ કરતા હોવાનું કહેવું અર્થહીન છે. દરેક કમિશનરને તે વાહિયાત અને અપમાનકારી જણાયું છે. રિપોર્ટ તો માત્ર એટલું જ કહે છે કે,‘ગુલામીની અમાનવીયતા સામે પણ આફ્રિકન લોકોએ પોતાની માનવતા અને સંસ્કૃતિને જાળવી રાખ્યાં હતાં.’
‘કમિશન ઓન રેસ એન્ડ ઈથનિક ડિસ્પેરિટીઝ’ના ચેરમેન ડો. ટોની સેવેલે રિપોર્ટની પ્રસ્તાવનામાં લખ્યું છે કે,‘ કેટલીક કોમ્યુનિટીઝ ઐતિહાસિક રેસિઝમની ભૂતાવળથી ત્રસ્ત છે અને યુકે ખુલ્લો અને વાજબી-ન્યાયી બન્યો હોવાનું સ્વીકારવામાં ખચકાટ પણ છે. આ રિવ્યૂમાં પૂર્વગ્રહ-પક્ષપાતના કેટલાક પૂરાવા મળ્યા છે પરંતુ, મોટા ભાગે તો વ્યાપક સમાજનો ભરોસો કરી શકાય નહિ તેવી અનુભૂતિ જ હતી.
આ રિપોર્ટમાં ઉચ્ચ વ્યવસાયોમાં વૈવિધ્યતામાં વૃદ્ધિ, વંશીયતાની દૃષ્ટિએ વેતનખાઈમાં ઘટાડો, ઘણા વંશીય લઘુમતી સમુદાયોના બાળકો ફરજિયાત શિક્ષણમાં શ્વેત વિદ્યાર્થીઓ કરતાં સારો દેખાવ કરે છે તેવા સુધારાની પણ નોંધ લેવાઈ છે. માત્ર અશ્વેત કેરેબિયન્સ વિદ્યાર્થીઓનો દેખાવ ઉતરતો છે. કમિશન રિપોર્ટમાં હેલ્થ, એજ્યુકેશન, ક્રિમિનલ જસ્ટિસ અને એમ્પ્લોયમેન્ટને આવરી લેવાયા છે.
રિપોર્ટના અંતે નોંધ લેવાઈ છે કે બ્લેક લાઈવ્ઝ મેટરના મોટા ભાગના વિરોધકારો યુવાન છે અને કમિશનના મોટા ભાગના લોકો વૃદ્ધ પેઢીના છે જેમના મંતવ્યો ૧૯૭૦ અને ૧૯૮૦ના દાયકામાં ઉછેરથી રચાયા છે. જોકે, ગત ૫૦ વર્ષમાં જે પ્રમાણે પ્રગતિ સાધી છે તેને જોતાં આશાવાદ વાજબી જણાય છે.
બ્રિટિશ ફ્યુચરના ડાયરેક્ટર સુંદર કાટવાલાનું કહેવું છે કે આજના સમયે આપણા સમાજના અશ્વેત અને એશિયન બ્રિટિશરો તેમના પેરન્ટ્સ અથવા ગ્રાન્ડપેરન્ટ્સની સરખામણીએ ઓછાં પૂર્વગ્રહોનો સામનો કરવાનો થાય છે. અન્ય દેશોની સરખામણીએ પણ તેમની સ્થિતિ વધુ સારી હશે પરંતુ, આવી સરખામણીઓ ૨૦૨૧માં વંશીય લઘુમતી બ્રિટિશરોના જીવનમાં ઘણો ઓછો તફાવત લાવે છે. એજ્યુકેશન ક્ષેત્રમાં મહત્ત્વપૂર્ણ સફળતાઓની સ્ટોરીઝની સારી ઉજવણી અવશ્ય કરી શકાય પરંતુ, માન્ચેસ્ટરમાં વંશીય લાગતી અટક-સરનેમ સાથેના ગ્રેજ્યુએટને તેના જેવાં જ CV સાથેના શ્વેત સહઅભ્યાસી કરતાં ઓછાં જોબ ઈન્ટરવ્યૂ મળતા હોય તો પછી મિલાન અથવા માર્સેલીમાં પરિસ્થિતિ વધુ ખરાબ હોવાનું આશ્વાસન લઈ પોતાને વધુ નસીબદાર કેવી રીતે માની શકે?
