દરેક વ્યક્તિ પાસે એક અજબ શક્તિ છે - કલ્પનાશક્તિ. આ કલ્પનાશક્તિ જ માણસને વૈવિધ્યને સમજવાની, તેને માણવાની શક્તિ આપે છે. જે વ્યક્તિની કલ્પના ખીલેલી હોય તે હંમેશા ખુશ રહે છે. હાથમાં ચાનો કપ લઈને બેઠા બેઠા જ તે માણસ અમેરિકા ફરી આવે, ચંદ્ર પર ચક્કર લગાવી આવે, અને ચાહે તો તેની મનપસંદ હીરોઈનની સાથે ડેટ પર પણ જઇ આવે. માત્ર તેની કલ્પનાના સહારે.
શું તમારી કલ્પનાશક્તિ પણ તેજ છે? તમે ક્યારેય સમય કાઢીને કલ્પનાના ઘોડા દોડાવો છો? જો હા તો શું તે તમને સાચી દિશામાં લઇ જાય છે કે ઉલ્ટી? ઘણીવાર એવું પણ બને કે કોઈની કલ્પનાશક્તિ તેમને ઊંધા રવાડે ચડાવતી હોય, હિંસક કે ગેરકાનૂની કૃત્ય કરવા તરફ લઇ જતી હોય. પરંતુ વાત એ છે કે કલ્પનાશક્તિ બહુ પાવરફુલ છે. તેના આધારે જ વૈજ્ઞાનિક શોધખોળો થાય છે, કવિતા લખાય છે, નવલકથા લખાય છે, ફિલ્મો બને છે અને ઇમારતો બનાવાય છે.
આવી કલ્પનાશક્તિને ખીલવવી, તેમનો ઉપયોગ કરવો, અને સાચી દિશામાં તેનો ફાયદો લેવો આપણા સૌના માટે લાભકારક સાબિત થઇ શકે. કલ્પનાશક્તિ ખીલવવાના અનેક રસ્તા હોઈ શકે અને તેના માટે પ્રેક્ટિસ પણ કરી શકાય. જેટલી વધારે પ્રેક્ટિસ થાય તેટલી જ વધારે કલ્પનામાં વૈવિધ્ય આવે.
માનો કે તમે એક રોડટ્રિપ પર જતા હોય. બંને તરફ સુંદર લીલાછમ ખેતરો હોય, વચ્ચે વચ્ચે ગાય-ભેંસ ચરતી દેખાય, બકરીઓ દેખાય, નાના બાળકો દેખાય - એ બધું તમે જોયું હશે. પરંતુ અત્યારે આ વાંચતી વખતે તમારી સામે તે ન હોવા છતાંય પણ કલ્પના આધારે તમે તેમને નજર સમક્ષ ઉભું કરી શકો છો. આ કહેવાય પહેલાથી જોયેલું હોય તેને ફરીથી કલ્પનાના આધારે જીવંત કરવાની શક્તિ.
બીજી પદ્ધતિ એ છે કે તમે સાંભળ્યું હોય પરંતુ ક્યારેય જોયું ન હોય તેવું દ્રશ્ય કલ્પી લો. આ પ્રયોગમાં જો તમને કહેવાય કે પૃથ્વીના પેટાળમાં એક એવી ગુફા છે જેની અંદર તમે ઘર બનાવીને રહી શકો છો. અથવા તો તે ગુફા એટલી મોટી છે કે તેની અંદર બહુ મોટું ગામ વસેલું છે જ્યાં કેટલાક જીવો રહે છે અને પોતાનું જીવન વિતાવે છે. વાત તો અજીબ લાગે પરંતુ હવે જો તમારે કલ્પનાના આધારે તેનું વિવરણ આપવાનું થાય તો તમે કેવી રીતે તેમને જુઓ? આવા સમયે આપણે તેમને આપણે જે પહેલા જોયું હોય તેની નજીક, તેમને સમાંતર કલ્પના ગોઠવીએ છીએ. શીંગડાવાળા પ્રાણીની વાત આવે તો આપણે જેના શીંગડા જોયા હોય તેના જેવા જ શીંગડા હોતા હશે તેવું કલ્પીએ. કાલ્પનિક ફિલ્મો - જેમ કે ‘લોર્ડ ઓફ ધ રિંગ’, ‘હેરી પોર્ટર’ વગેરે આ રીતે જ બને છે.
ત્રીજી પધ્ધતિ એ છે કે કૈંક તદ્દન નવું જ કલ્પવું હોય તો તે કેવી રીતે બને? એવા કેટલાય સાચા કિસ્સા છે જ્યાં આવી કલ્પનાઓએ વિશ્વમાં ક્રાંતિ લાવી દીધી છે. જેમ કે બેન્જીન નામના કેમિકલની સંરચના કેવી હોઈ શકે તેના અંગે કલ્પના કરવા, તેનું અનુમાન લગાવવા ઘણા સમયથી મથતા વૈજ્ઞાનિક કાકુલેને અચાનક સાપ પોતાની પૂંછડી ખાતો હોય તેવો ખ્યાલ આવ્યો અને તેના આધારે તેઓએ બેન્જીન નામના કેમિકલની સંરચના ગોઠવી. આ એટલું મહત્ત્વપૂર્ણ કેમિકલ છે કે તેનાથી રસાયણશાસ્ત્રમાં જાણે રિવોલ્યુશન આવી ગયું. તેના આધારે કેટલાય નવા ઉત્પાદનો બન્યા છે અને આપણા જીવનમાં તેમનું અગત્યનું સ્થાન આજે પણ છે.
શું તમે પણ આ ત્રણ પૈકી એકેય પ્રકારની કલ્પના કરો છો? પોતાની મેળે આવતા વિચારો તો કલ્પના હોઈ જ શકે પરંતુ સક્રિય રીતે, મગજને દિશા આપીને જો તમે કલ્પના કરવાનો પ્રયત્ન કરો, કોઈ નવું સર્જન કરવાની કોશિશ કરો તો કદાચ આ શક્તિ તમને સફળતાની સીડીઓ ચડવામાં ખુબ મદદરૂપ બની શકે. એડ્વર્ટાઇઝ, પેઇન્ટિંગ, ફિલ્મ વગેરેમાં વધારે કલ્પનાશીલ કલાકારો ખુબ નામ અને પૈસા કમાય છે. (અભિવ્યક્ત મંતવ્યો લેખકના અંગત છે.)
